Dit jaar vieren we 75 jaar bevrijding. Helaas met horten stoten, omdat een microspisch kleine ziektekiem roet in het eten gooit. Maar misschien laten die strubbelingen ook onbedoeld zien dat we driekwart eeuw na dato nog steeds niet echt geleerd hebben hoe antisemitisme begint. Want wat dat betreft strubbelt het nog steeds. Op kerkelijk erf blijkt bijvoorbeeld steeds vaker de naam Israël een probleem te zijn. Een paar voorbeelden.
Liberale theologen vinden dat de Protestantse Kerk wel zonder Israëltheologie kan. Voor hen is ‘Israël’ vooral een historisch begrip: het bijbelse volk waaruit ooit jodendom en christendom zijn voortgekomen. Maar die gingen eigen wegen en ‘Israël’ mag de kerk vandaag niet meer in de weg zitten. Het “toch al vage kerkordeartikel” mag de kerk wel schrappen (Kerkorde Art. I lid 7). Dat de Duitse kerk op precies dezelfde manier begonnen is met alle Joodse wortels te verwijderen uit kerk en geloof en tenslotte zelfs uit het Evangelie, lijken ze niet te zien als ernstige waarschuwing. Dat Susannah Heschel dat in haar boek The Aryan Jesus (2008) tot op de graat heeft gefileerd, hebben ze kennelijk gemist. Het liberale verweer blijft bij een automatisch ‘Maar wij zijn toch geen antisemieten?’ Nee, maar theologie los van Israël is daar telkens weer op uitgelopen en van theologen mag verwacht worden dat ze dat terdege onderkennen.
Dan was er recent de rel over een brief van de Raad van Kerken in Nederland aan de minister van buitenlandse zaken. De minister wordt daarin opgeroepen tot een boycot van Israël als de plannen van de Israëlische regering tot annexatie van Palestijnse gebieden uitgevoerd worden. Dat een boycot het bestaansrecht van de staat Israël aantast, lijkt van geen belang te zijn. Begrijpelijkerwijs brak een kerkelijke storm van protest los en was ook het commentaar van Joodse zijde terecht vlijmscherp. Geschrokken nam de Raad van Kerken flink gas terug. Maar wat betekent het nu echt voor die Raad dat hij “zich diep verbonden (weet) met het Joodse volk als volk van het Verbond“? En hoe gaat hij om met de vervangingstheologie die nog volop levend is bij onze christenbroeders en -zusters in Israël en Palestina? Hoe je het ook wendt of keert, de staat Israël en de Joden worden toch specifiek doelwit. Lees Susannah Heschel… En lees hier meer over BDS (Boycot, Desinvestering en Sancties).
En dan loopt er momenteel nog een interne rel in de Protestantse Kerk. Het landelijke kwartaalschrift Kerk & Israël Onderweg was recent al samengevoegd met het maandelijkse kerkblad Woord & Weg. Dat werd gewoon beslist op het hoofdkantoor zonder overleg met classicale werkgroepen voor Kerk & Israël, maar per saldo doet het de zaak geen kwaad. Want het blad komt nu bij 5x zoveel mensen in de bus. Als ons om advies was gevraagd, hadden we zeker vóór gestemd. Maar nu wil men, opnieuw zonder enig overleg met de officiële organen voor Kerk & Israël, de naam wijzigen in zoiets algemeens als ‘Onderweg met het jodendom’ ofzo. De voorzeide organen hebben al flink geprotesteerd en het laatste woord is er zeker nog niet over gezegd. Want waarom moet ‘Israël’ uit de naam verdwijnen?
Dan blijkt dat een theologisch zwaarwegend en politiek beladen woord als ‘Israël’ gewoon door de Afdeling communicatie van de ‘Diensten’-organisatie wordt, eh… geboycot. Niet op theologische gronden en ook niet uit politieke overwegingen, maar enkel omdat mensen ‘Israël’ maar zouden verwarren met die staat aan de oostkust van de Middellandse Zee. Ofwel, ‘Israël’ verkoopt niet goed. Een algemene term als ‘jodendom’ ligt beter in de markt. Ja, waarom dan niet ook ‘op weg met de islam’ of ‘onderweg naar het boeddhisme’, om niet te spreken van het vliegend spaghettimonster?
Israël is het bijbelse volk. Israël is het fundament waarop Jezus en de apostelen staan. Israël is het verbond dat het Joodse volk door de eeuwen heen gedragen heeft. En ja, Israël is ook een struikelblok omdat dat land onverbrekelijk bij dat Joodse volk hoort maar tegelijk onontkoombaar de woede of afgunst van de wereld naar zich toe lijkt te trekken. De Protestantse Kerk heeft altijd geworsteld met de vragen die dat oproept, theologisch, diakonaal, missionair, pastoraal èn politiek. Ik hoop dat zij nog vele decennia blijft worstelen met zoiets onmogelijks als een ‘dubbele solidariteit’, want dat houdt haar scherp. Geloof gaat immers altijd tegelijkertijd over dat wat geen oog gezien en geen oor gehoord heeft èn over de dagelijkse zorgen om een veilige woonplaats, genoeg voor iedereen en rechtvaardig bestuur. Die twee kanten zorgen altijd voor scherpe kanten. Maar de scherpe kantjes eraf halen uit verkoopmotieven is de kerk onwaardig.
Moeten we ons dan zo druk maken om toch een kleinigheid als een naamswijziging van een intern kerkelijk blad? Jazeker, want alle kwaad begint klein. Zo klein dat het nauwelijks opvalt en we er vanzelf aan wennen. Dan groeit het verder en op een dag zien we met schrik dat we er niet meer vanaf komen. Zo gaat het immers met de jetser hara, de ‘kwade neiging’ van de mens. Rabbi Rava zei het zo: “De kwade neiging wordt eerst een ‘reiziger’ genoemd, dan een ‘gast’, en uiteindelijk een ‘meester’.” We zijn gewaarschuwd!
